johatsu: οι άνθρωποι που εξατμίζονται (το φαινόμενο και οι προσωπικές ιστορίες)

♫♫♫

"Μια ζωή με κρατάν, με κουνάν μ' έναν σπάγγο.

Λόγια, σχολειά, μέρα-νύχτα δουλειά και στον πάγκο.

Για δε μ' αφήνετε ήσυχο;

Άστε με ήσυχο, όλοι!

Θέλω να ζήσω ελεύθερος,

 δίχως ταυτότητα πια."
📻

1. το φαινόμενο

Όταν πραγματοποιείς την επιθυμία αυτή και είσαι στην Ιαπωνία, όπου η πνευματική φυγή έχει ρίζες στους μύθους της χώρας, γίνεσαι johatsu, άνθρωπος που εξατμίζεται, που εξαφανίζεται.
Ό,τι εγκλωβίζει τον Ιάπωνα σε μια ατιμωτική εικόνα είναι γνωστό ότι μπορεί σχετικά εύκολα να οδηγήσει στην αυτοκτονία. Μια άγνωστη εναλλακτική, που φαίνεται να έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια, είναι η εξαφάνιση, που δεν αφήνει πίσω της κανένα ίχνος.

Όταν η αποτυχία στην προσωπική ζωή, στις σπουδές, στην εργασία και τα χρέη διογκώνουν το αίσθημα της ντροπής και φορτώνουν με υπερβολικό άγχος και "όταν δε μπορούν να νικήσουν το μαύρο τέρας της κατάθλιψης, όταν δε μπορούν να ξεφορτωθούν το θηρίο του εθισμού από πάνω τους ή να αποκηρύξουν τις σειρήνες της σεξουαλικής απρέπειας", η φυγή θεωρείται τότε μια καλή λύση.

Το θέμα έφερε στην επιφάνεια το βιβλίο "The vanished - The evaporated people of Japan in stories and photographs" των Léna Mauger (δημοσιογράφος) και Stéphane Ramael (φωτογράφος ντοκιμαντέρ).





"H Mauger έμαθε γι’ αυτό το 2008 και πέρασε τα επόμενα πέντε χρόνια ερευνώντας μια ιστορία, που τόσο εκείνη όσο και ο συνεργάτης της, δε μπορούσαν να πιστέψουν." *
"Η Mauger μίλησε τόσο με τους ίδιους όσο και με μέλη των οικογενειών που άφησαν πίσω τους. Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού, επισκέφθηκε την απάνθρωπη Toyota City, το Tojinbo Cliffs -τον παράδεισο των φυγάδων, διάσημο μέρος για τα υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών-, διάφορα γκέτο που ελέγχει η ιαπωνική μαφία, ένα στρατόπεδο ανασυγκρότησης για αποτυχημένα στελέχη επιχειρήσεων, καθώς και την λαβωμένη περιοχή όπως αυτή προέκυψε μετά την πυρηνική καταστροφή της Φουκοσίμα.
Μερικές δεκάδες έγχρωμες φωτογραφίες μαρτυρούν την μοναξιά και την θλίψη των "εξατμισμένων ανθρώπων" και την αθλιότητα του περιβάλλοντος στο οποίο πλέον ζουν.
Δεν υπάρχει "happy end" στην έρευνα της Mauger, ούτε παιδιά θαύματα που επιστρέφουν σε ανοιχτές αγκάλες." *

*

Με τη βοήθεια εξειδικευμένων Γραφείων Φυγής (yonige-ya) ή DIY οδηγούς, όταν δεν μπορούν να πληρώσουν τις πανάκριβες αμοιβές των γραφείων, οι Ιάπωνες σκηνοθετούν την εξαφάνισή τους, εγκαταλείπουν τα πάντα, εγκαθίστανται σε περιοχές σβησμένες από το χάρτη και ζουν στο σκοτάδι και στην εξαθλίωση, χωρίς να επικοινωνήσουν ποτέ με τις οικογένειές τους.




"Η πόλη Sanya, κατά την Mauger, δεν εμφανίζεται σε κανέναν χάρτη. Τυπικά δεν υπάρχει καν. Είναι μια παραγκούπολη μέσα στο Τόκυο, το όνομα της οποίας έχει απαλειφθεί από τις αρχές.
Όποια εργασία μπορεί κανείς να βρεις εκεί, ελέγχεται από τη yakuza, την ιαπωνική μαφία, ή από εργοδότες που αναζητούν φθηνή μαύρη εργασία. Οι εξατμισμένοι μένουν σε μικροσκοπικά άθλια δωμάτια ξενοδοχείων, συχνά χωρίς πρόσβαση στο διαδίκτυο ή τουαλέτα. Ακόμα και οι ομιλίες σε πολλά από αυτά απαγορεύονται μετά τις 6:00μ.μ.

«Είναι τόσο ταμπού.» λέει η Mauger στη The (New York) Post. «Είναι κάτι για το οποίο δε μπορείς πραγματικά να μιλήσεις. Ωστόσο οι άνθρωποι μπορούν να εξαφανιστούν γιατί υπάρχει μία άλλη κοινωνία πίσω από την (ορατή) κοινωνία της Ιαπωνίας.» *

*

Οι «Εξατμίσεις» προέκυψαν στην Ιαπωνική πραγματικότητα σε στιγμές-κλειδιά: στη λήξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, όπου ένα εθνικό αίσθημα ντροπής ήταν στο αποκορύφωμά του καθώς και μετά τις οικονομικές κρίσεις του 1989 και του 2008.

Μια σκιώδης οικονομία αναδύθηκε για να εξυπηρετήσει εκείνους που ήθελαν να μη βρεθούν ποτέ με τέτοιο τρόπο, ώστε οι εξαφανίσεις να μοιάζουν με απαγωγές, τα σπίτια να φαίνεται ότι έχουν διαρρηχθεί, κανένα έγγραφο που να μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό να μην υπάρχει. 

Αντίθετα με τις ΗΠΑ, στην Ιαπωνία δεν υπάρχει μία εθνική βάση δεδομένων όσον αφορά τις εξαφανίσεις. Δεν υπάρχουν τα αντίστοιχα μέσα ταυτοποίησης όπως ο ΑΜΚΑ με τα οποία θα μπορούσε να εντοπιστεί ένα άτομο εντός της επικράτειας. Απαγορεύεται από το νόμο να έχει η πρόσβαση η αστυνομία στις συναλλαγές μέσω ΑΤΜ ή τα οικονομικά αρχεία των πολιτών.

Όσο βαριά είναι η ντροπή που οδηγεί κάποιον Ιάπωνα στο να εξαφανιστεί,  άλλο τόσο οδυνηρός είναι και ο αντίκτυπος στην οικογένειά του -που με τη σειρά της ντρέπεται που ένα μέλος της έχει εξαφανιστεί ώστε να μην το αναφέρει καν στις αρχές.

Οι οικογένειες εκείνες που όντως ξεκινούν κάποια σχετική έρευνα απευθύνονται σε μια ιδιωτική ομάδα με την ονομασία «Υποστήριξη Οικογενειών Αγνοουμένων» η οποία διατηρεί απόρρητα όλα τα στοιχεία τόσο των πελατών της όσο και των αγνοουμένων. Η διεύθυνση της είναι δύσκολο να βρεθεί και η έδρα της δεν είναι παρά ένα μικρό δωμάτιο με ένα γραφείο και πολύ έντονη την μυρωδιά του καπνού από τσιγάρα.

Η οργάνωση είναι στελεχωμένη από ερευνητές -τις περισσότερες φορές με οικογενειακό ιστορικό εξαφανίσεων ή αυτοκτονιών- που αναλαμβάνουν τέτοιες υποθέσεις αφιλοκερδώς. Χειρίζονται κατά μέσο όρο 300 τέτοιες υποθέσεις το χρόνο.

«Οι περισσότερες έρευνες μένουν ημιτελείς.» λέει ο Sakae Furuuchi, ένας ερευνητής που είναι και ο διευθυντής της Οργάνωσης. Υπογραμμίζει το απαγορευτικό κόστος του να προσλάβει κάποιος έναν ιδιωτικό ερευνητή: 500 δολάρια την ημέρα και μέχρι 15.000 δολάρια το μήνα, υπέρογκα ποσά ειδικά για την οικογένεια κάποιου ο οποίος εξαφανίστηκε λόγω χρεών.

«Οι άνθρωποι που εξαφανίζονται λόγω χρεών ή βίας αλλάζουν συνήθως τόσο το όνομά τους όσο και την εμφάνισή τους» λέει ο Sakae. «Οι υπόλοιποι δεν σκέφτονται ότι θα τους αναζητήσει κανείς.»

"Από τα μέσα της δεκαετίας του 90, εκτιμάται ότι τουλάχιστον 100.000 Ιάπωνες, άνδρες και γυναίκες, εξαφανίζονται κάθε χρόνο σκηνοθετώντας την ίδια τους την εξαφάνιση." *

"Από πολλές απόψεις η Ιαπωνία είναι μια κουλτούρα απώλειας. Σύμφωνα με μία μελέτη του 2014 από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η αναλογία αυτοκτονιών είναι κατά 60% υψηλότερη από τον παγκόσμιο μέσο όρο. 60 με 90 αυτοκτονίες λαμβάνουν χώρα καθημερινά. Πρόκειται για μία αντίληψη αιώνων που έλκει την καταγωγή της από τους Σαμουράι οι οποίοι κατέφευγαν στη μέθοδο seppuku -ενός τελετουργικού ξεκοιλιάσματος- και από την πιο σύγχρονη μέθοδο, αυτή των πιλότων kamikaze κατά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο.

*

Η ιαπωνική κουλτούρα δίνει έμφαση στην ομοιογένεια, στην ανωτερότητα της ομάδας έναντί του ατόμου. «Πρέπει να χτυπήσεις εκείνο το καρφί που εξέχει» λέει μια ιαπωνική παροιμία και για όσους δε μπορούν ή δε θέλουν να εναρμονιστούν με την κοινωνία, να υπακούσουν στους αυστηρούς κανόνες και τη σχεδόν θρησκευτική αφοσίωση στην εργασία, το να εξαφανιστούν είναι ένα είδος εύρεσης κάποιας ελευθερίας.

*

Για τους νεότερους Ιάπωνες, εκείνους που θέλουν να ζήσουν διαφορετικά αλλά δε θέλουν να αποκοπούν τελείως από την οικογένεια και το φιλικό περιβάλλον, υπάρχει η επιλογή ενός συμβιβασμού: η ζωή σαν otakus, οι οποίοι ζουν παράλληλες ζωές, όπως οι αγαπημένοι τους ήρωες κινουμένων σχεδίων, οι οποίοι εξαφανίζονται ανά διαστήματα σε παράλληλες πραγματικότητες, όπου με την ανάλογη μεταμφίεση, βρίσκουν τον εαυτό τους.

«Η φυγή δεν έχει να κάνει με το να φύγει κανείς» λέει στη Mauger ο Matt, ένας νεαρός άνδρας. «Ονειρευόμαστε την αγάπη και την ελευθερία και καμιά φορά αρκούμαστε και με κάτι λιγότερο -μια αμφίεση, ένα τραγούδι έναν χορό με τα χέρια μας. Στην Ιαπωνία αυτό είναι ήδη πολύ.» *

2. οι προσωπικές ιστορίες

➧"Ο Sakae κατάφερε να εντοπίσει έναν νεαρό άνδρα που εξαφανίστηκε στα 20 του. Δεν επέστρεψε σπίτι του μετά από κάποιες εξετάσεις και τυχαία ένας φίλος του τον εντόπισε στο νότιο Τόκυο. Ο Sakae περιπλανήθηκε στους δρόμους μέχρι που κατάφερε να βρει τον φοιτητή ο οποίος, όπως γράφει η Mauger, έτρεμε από τη ντροπή του… Δεν είχε πάει στην εξέταση από το φόβο ότι θα αποτύχει και ότι έτσι θα απογοήτευε την οικογένειά του. Ήθελε να αυτοκτονήσει αλλά δεν είχε να προλάβει να βρει τον τρόπο.

*

➧Μια άλλη υπόθεση, που δεν είχε διαλευκανθεί, είχε να κάνει με μία νεαρή μητέρα ενός οκτάχρονου ανάπηρου αγοριού. Την ημέρα της σχολικής γιορτής του γιου της, κατά την οποία θα εμφανιζόταν το παιδί, η μητέρα του εξαφανίστηκε παρά το ότι του είχε υποσχεθεί ότι θα το παρακολουθούσε από την πρώτη σειρά. Η θέση της παρέμεινε κενή. Κανείς δεν την είδε ποτέ ξανά. Ο σύζυγος και το παιδί της αγωνιούν. Η γυναίκα δεν είχε δώσει καμία ένδειξη ότι ήταν δυστυχισμένη, άρρωστη ή ότι ένιωθε ότι είχε διαπράξει κάποιο μεγάλο σφάλμα.

Ο Sakae παραμένει αισιόδοξος. «Είναι μητέρα» λέει στη Mauger. «Μπορεί το μονοπάτι της να την οδηγήσει πίσω στους αγαπημένους της.»

➧Στη Sanya (την παραγκούπολη, που όπως είπαμε, δεν εμφανίζεται σε κανέναν χάρτη) η Mauger συνάντησε τον Norihiro. Έναν άνδρα, στα 50 του πια, που εξαφάνισε εαυτόν πριν 10 χρόνια. Απατούσε τη γυναίκα του αλλά η πραγματική του ατίμωση προήλθε από την απώλεια της εργασίας του σαν μηχανικός.

*

Ντρέπονταν τόσο να πει την αλήθεια στην οικογένειά του, που στην αρχή συνέχισε να διατηρεί την εικόνα του. Τις καθημερινές σηκώνονταν νωρίς το πρωί έβαζε το κοστούμι του, έπαιρνε τον χαρτοφύλακά του και αποχαιρετούσε τη σύζυγό του. Οδηγούσε μέχρι το κτίριο της παλιάς του δουλειάς και περνούσε όλες τις εργάσιμες ώρες καθισμένος μέσα στο αυτοκίνητό του χωρίς να φάει τίποτα ή να επικοινωνήσει με κανέναν.
Ο Norihiro το έκανε αυτό για μία βδομάδα. Ο φόβος ότι θα αποκαλυπτόταν η κατάστασή του ήταν αβάσταχτος.


«Δε μπορούσα να το συνεχίσω άλλο.» λέει στη Mauger. «Έπειτα από 19 ώρες περίμενα ακόμα επειδή συνήθιζα να πηγαίνω για ποτό με τους συναδέλφους και τους ανώτερους από τη δουλειά. Οδήγησα γύρω γύρω και όταν επιτέλους επέστρεψα σπίτι μου, ένιωσα ότι η γυναίκα μου και ο γιος μου κάτι υποπτεύθηκαν. Ένιωσα ενοχή. Δεν είχα μισθό να τους προσφέρω πια.»
Την ημέρα όπου κανονικά θα πληρώνονταν, φρόντισε επιμελώς την εμφάνιση του και πήρε τη συνηθισμένη του διαδρομή με το τρένο αλλά προς την αντίθετη κατεύθυνση με προορισμό τη Sanya. Δεν είπε λέξη, δεν άφησε κανένα σημείωμα και η οικογένεια του έμεινε με την εντύπωση ότι είχε πάει στο Δάσος των Αυτοκτονιών και είχε βάλει τέλος στη ζωή του.

*

Σήμερα ζει με άλλο όνομα σε ένα δωμάτιο χωρίς παράθυρο το οποίο κλειδώνει με λουκέτο. Πίνει και καπνίζει πάρα πολύ και έχει αποφασίσει να περάσει το υπόλοιπο της ζωής του εφαρμόζοντας αυτή την άκρως μαζοχιστική τιμωρία.

«Ύστερα από τόσο καιρό» λέει ο Norihiro «βέβαια και θα μπορούσα να πάρω πίσω την παλιά μου ταυτότητα… Αλλά δε θέλω να με δει η οικογένειά μου σε αυτή την κατάσταση. Κοίτα με! Μοιάζω με το τίποτα. Είμαι ένα τίποτα. Αν αύριο πεθάνω, δε θέλω να μπορεί κανείς να με αναγνωρίσει.»


➧Ο Yuichi είναι ένας πρώην οικοδόμος που εξαφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 90. Φρόντιζε την άρρωστη μητέρα του και τα έξοδα που προέκυψαν -κατ’ οίκον ιατρική φροντίδα, φαγητό, ενοίκιο- τον οδήγησαν στη χρεωκοπία.
«Δε μπορούσα να διαχειριστώ την αποτυχία μου στα μάτια της.» λέει. «Μου πρόσφερε τα πάντα αλλά εγώ ήμουν ανίκανος να τη φροντίσω.»

*

Αυτό που έκανε στη συνέχεια ο Yuichi μπορεί να μοιάζει παράδοξο, ακόμα και διεστραμμένο, αλλά στην ιαπωνική κουλτούρα όπου η αυτοκτονία θεωρείται ο πλέον αξιοπρεπής τρόπος να επανορθώσει κανείς την ατίμωση που επέφερε στην οικογένειά του, κάτι τέτοιο είναι λογικό. Μετέφερε την μητέρα του σε ένα φθηνό ξενοδοχείο, της νοίκιασε ένα δωμάτιο, και την άφησε εκεί, μη έχοντας σκοπό να επιστρέψει ποτέ. Εξαφανίστηκε στη Sanya.



«Εδώ βλέπεις ανθρώπους στο δρόμο, αλλά έχουν προ πολλού πάψει να υπάρχουν.» λέει ο Yuichi. «Όταν το σκάσαμε από την κοινωνία, εξαφανιστήκαμε. Τώρα σκοτώνουμε αργά τους εαυτούς μας.»

➧Σαν νιόπαντρος τη δεκαετία του 80, ένας Ιάπωνας δάσκαλος πολεμικών τεχνών με το όνομα Ichiro περίμενε μόνο καλά πράγματα (από τη ζωή του). Μαζί με τη γυναίκα του Tomoko, ζούσαν μέσα στις ανθισμένες κερασιές της Σαϊτάμα μιας εύρωστης πόλης λίγο έξω από το Τόκυο. Το ζευγάρι απέκτησε το πρώτο του παιδί, έναν γιό που ονόμασαν Tim. Έμεναν σε ιδιόκτητο σπίτι και πήραν ένα δάνειο για να ανοίξουν ένα εστιατόριο παραδοσιακής κουζίνας.

*

Και τότε η οικονομία κατέρρευσε. Ξαφνικά ο Ichiro και η Tomoko βρέθηκαν χρεωμένοι. Έτσι λοιπόν έκαναν ότι και εκατοντάδες χιλιάδες Ιαπώνων σε αντίστοιχες περιστάσεις. Πούλησαν το σπίτι τους, μάζεψαν την οικογένειά τους και εξαφανίστηκαν. Για πάντα.





«Οι άνθρωποι είναι δειλοί», λέει ο Ichiro σήμερα. «Όλοι θέλουν τα παρατήσουν κάποια στιγμή, να εξαφανιστούν και να επανεμφανιστούν κάπου όπου δεν του ξέρει κανείς. Πότε δεν πίστευα ότι η φυγή είναι από μόνη της το τέλος… Ξέρετε, η εξαφάνιση είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί κανείς ποτέ να αναιρέσει. Η φυγή είναι ένα εισιτήριο προς το θάνατο.»

➧Η (εταιρία) «Nighttime Movers» ήταν ένα γραφείο που το ξεκίνησε ο Shou Hatori. Στην αρχή ήταν απλά μία νόμιμη εταιρία μετακομίσεων ώσπου, μια βραδιά, σε ένα μπαρ  με καραόκε, μια γυναίκα τον ρώτησε αν «μπορούσε να κανονίσει να την εξαφανίσει μαζί με όλη της την επίπλωση.» Του είπε πως «δεν άντεχε άλλο τα χρέη του συζύγου της, τα οποία της κατέστρεφαν τη ζωή.»

*

Ο Hatori χρέωνε 3,400 δολάρια την κάθε μεταμεσονύκτια μετακόμιση. Είχε ευρεία πελατεία: από συζύγους που είχαν δημιουργήσει υπέρογκα χρέη με τα ψώνια τους μέχρι γυναίκες που οι άντρες τους τις είχαν εγκαταλείψει για νεαρές φοιτήτριες οι οποίες είχαν κουραστεί να κάνουν τις πόρνες στους κοιτώνες τους.






Στην αρχή αρνήθηκε να δώσει λεπτομέρειες στους δημοσιογράφους αλλά εν τέλει ενέδωσε. Όταν ήταν παιδί είχε και ο ίδιος εξαφανιστεί μαζί με την οικογένειά του από το Κιότο, αφού είχαν βρεθεί με υπέρογκα χρέη. Έτσι το πρώην επάγγελμα του του φαινόταν σαν ευλογία.
«Συχνά οι άνθρωποι έχουν την τάση να το συσχετίζουν την εξαφάνιση με τη δειλία» λέει. «Αλλά όσο ήμουν σε αυτό το επάγγελμα κατέληξα ότι έχει ευεργετικά πλεονεκτήματα.»

*

Ο Hatori κατέληξε να εργάζεται πλέον σαν σύμβουλος για μία εκπομπή της ιαπωνικής τηλεόρασης που ασχολείται με αυτό το φαινόμενο. Η «Φυγή μέσα στη νύχτα» ήταν μεγάλη επιτυχία τη δεκαετία του 90, μία σειρά μυθοπλασίας βασισμένη σε πραγματικές εξαφανίσεις. Μια εταιρία εμπνευσμένη από εκείνη του Hatori που είχε την ονομασία «Rising Sun», ήταν δομικό στοιχεία της πλοκής της σειράς. Στην ιστοσελίδα της έλεγε:
«Χρειάζεστε βοήθεια για να διαχειριστείτε τα οικονομικά σας; Μέχρι το λαιμό από τα χρέη; Η Rising Sun είναι ο σύμβουλος που χρειάζεστε στο πλευρό σας. Είναι πολύ αργά για να σταματήσετε; Η φυγή ή η αυτοκτονία μοιάζουν οι μόνες έξοδοι διαφυγής; Ελάτε και πάλι στη Rising Sun.» Την ημέρα ο Genji Masahiko διευθύνει μία αξιοσέβαστη συμβουλευτική εταιρία αλλά τη νύχτα βοηθά τους απελπισμένους να βρουν μια καινούρια ζωή.

*οι φωτογραφίες με τον αστερίσκο

είναι δική μου επιλογή από το ίντερνετ*

διαβάστε σχετικά:
The chilling stories behind Japan’s ‘evaporating people’
The Mystery of Japan's 'Evaporated People'
THE VANISHED
'Evaporated people' could be disappearing from Japanese society by the thousands